Hirudoterapia to naturalna metoda leczenia różnorodnych dolegliwości zdrowotnych przy użyciu pijawek. Dobroczynne właściwości pijawek znano już w starożytności. Poniekąd wynikało to z przekonania, że znaczną część chorób powoduje „zepsuta krew” i tylko jej upuszczenie przy pomocy pijawek pozwoli wrócić do zdrowia. Rozwój medycyny w XX wieku sprawił, że zrezygnowano z takich praktyk i pijawki na jakiś czas odeszły w zapomnienie. Wyizolowanie z gruczołów śluzowych pijawek cennych dla organizmu ludzkiego związków spowodowało, że leczenie pijawkami znowu wróciło do łask.
Kiedyś do zabiegu upuszczania krwi wykorzystywano pijawki pochodzące ze środowiska naturalnego. Takie pijawki odżywiały się krwią różnych żywicieli, także zarażonych chorobami o podłożu wirusowym czy bakteryjnym, dlatego ich przykładanie było niebezpieczne dla zdrowia. Obecnie pijawki wykorzystywane do leczenia ludzi pochodzą ze sterylnych hodowli w laboratoriach, co wcale nie oznacza, że nie ma żadnych przeciwwskazań, by je stosować.
Pijawki a ciąża
Choć wieloletnie obserwacje dowodzą, że pijawki nie stanowią zagrożenia dla płodu, to nie powinno się ich przykładać kobietom w ciąży. Wszystko za sprawą zawartych w wydzielinie gruczołów ślinowych hirudozwiązków, które mogą wpływać na przebieg rozwijającej się ciąży, a w niektórych przypadkach nawet doprowadzić do poronienia. Ciąża jest też przeciwwskazaniem dlatego, że po terapii z udziałem pijawek mogą wystąpić powikłania infekcyjne powstałych za ich przyczyną ran, przez które należy poddać się przeciwwskazanej w ciąży terapii, która mogłaby jej zagrozić. Podobnie jak leczenie z wykorzystaniem leków chemicznych, jakie należałoby wdrożyć przy zakażeniu bakterią Aeromonas hydrophila, jakie mogą wywołać pijawki.
Pijawki a hemofilia
Bezwzględnym przeciwwskazaniem do stosowania pijawek jest hemofilia. Hemofilia to choroba krwi, której istotą jest wrodzony brak lub niedobór czynników krzepnięcia krwi. U osób chorych na hemofilię, gdy dojdzie do uszkodzenia naczynia krwionośnego, występuje problem z tworzeniem się zakrzepu, przez co czas krwawienia jest wydłużony. Zawarte w wydzielinie pijawek związki prowadzą do rozrzedzenia krwi, co jest niepożądane u osób z hemofilią, u których i tak jest z tym problem. Z leczenia pijawkami powinny zrezygnować też osoby z innymi chorobami krwi związanymi z niedoborem czynników krzepnięcia.
Pijawki a anemia
Zabiegu hirudoterapii nie przeprowadza się przy silnej anemii. Anemia, czyli inaczej niedokrwistość to patologiczny stan, w którym liczba erytrocytów (czerwonych krwinek) lub ilość zawartej w nich hemoglobiny nie wystarcza do właściwego utlenowania tkanek. Objawami to utrata energii, łatwe męczenie się i ogólne osłabienie.
Co prawda działania niepożądane po hirudoterapii są rzadkie, ale bardzo niebezpieczne dla zdrowia. Jednym z wielu są trudne do zatrzymania krwawienia, które prowadzą do obniżenia poziomu hemoglobiny oraz hematokrytu i są bezpośrednią przyczyną anemii.
Podczas jednej terapii z wykorzystaniem pijawek, u osób bez obciążeń chorobowych może dojść do spadku poziomu hemoglobiny o 0,7mg%. Wartość hemoglobiny przed zabiegiem powinna być wyższa niż 10mg%.
Pijawki a stosowanie antykoagulantów
Terapii z udziałem pijawek nie powinno się stosować u osób stosujących antykoagulanty, niesteroidowe leki przeciwzapalne i inhibitory agregacji płytek krwi. Względnym przeciwskazaniem są natomiast pochodne niesteroidowych leków antyagregacyjnych, w tym aspiryna. Związki w lekach chemicznych, jak i te wtłaczane przez pijawkę mogą nasilać swoje działanie i wchodzić w niebezpieczne interakcje. W takich przypadkach zabieg hirudoterapii może być przeprowadzony dopiero po przerwie trwającej przynajmniej tydzień. W przeciwnym razie krwawienie z ranki, która powstała za sprawą pijawki, może trwać nawet 48 godzin. A to wszystko za sprawą tego, że w wydzielinie gruczołów ślinowych pijawek są już zawarte antykoagulanty. W odpowiedniej ilości ograniczają powstawanie zakrzepów, ale zbyt duża ich ilość może powodować odwrotny skutek do zamierzonego.
Pijawki a hipotonia
Najważniejszym czynnikiem wydzielanym przez gruczoły ślinowe pijawki, który reguluje ciśnienie, jest PC-LS. Działa jak regulator ciśnienia tętniczego krwi – za niskie podwyższa, a zbyt wysokie obniża. Ponadto zawarta w wydzielinie gruczołów ślinowych pijawek histamina prowadzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych, co obniża ciśnienie krwi. Dlatego przeciwwskazaniem do stosowania hirudoterapii jest hipotonia, czyli stan, gdy ciśnienie jest niższe niż 80/60. Po seansie hirudoterapii prawie zawsze u pacjentów występuje spadek ciśnienia oraz towarzyszące mu zawroty głowy i ogólne osłabienie. Dlatego przez i po seansie hirudoterapii należy zmierzyć pacjentowi ciśnienie krwi. Z tych samych powodów pijawek nie powinno się przystawiać u kobiet podczas trwania miesiączki, u pacjentów z wysoką temperaturą oraz u osób z ogólnym osłabieniem.
Pijawki a alergie
Niepożądanym skutkiem hirudoterapii mogą być liczne reakcje alergiczne. U chorych z alergią często występuje nadwrażliwość na związki pochodzące z gruczołów ślinowych pijawek. Pacjenci z alergią na proteiny nie powinni korzystać z terapii z udziałem pijawek, gdyż w przeszłości obserwowano u nich ciężkie ataki. Typowymi objawami manifestującymi alergię są zmiany skórne, a w skrajnych przypadkach nawet wstrząs anafilaktyczny. W wyjątkowych sytuacjach, jak np. po replantacjach u pacjentów uczulonych można stosować hirudoterapię, lecz z jednoczesnym podawaniem leków przeciwhistaminowych. W takim przypadku leki powinno się przyjmować przed, w trakcie i po terapii.
Inne przeciwwskazania do stosowania pijawek
Hirudoterapia tak jak i inne metody terapeutyczne ma swoje ograniczenia i może powodować skutki uboczne. Oprócz wyżej wymienionych przeciwwskazań do stosowania pijawek ostrożność w stosowaniu hirudoterapii należy zachować również w sytuacji:
- istniejących nadżerek i krwawień z układu pokarmowego,
- immunosupresji występującej u nosicieli wirusa HIV i po chemioterapii,
- występowania niektórych nowotworów,
- u dzieci poniżej 10. roku życia,
- u pacjentów z zaburzeniami psychicznymi.
Osoba przeprowadzająca zabieg hirudoterapii musi posiadać wiedzę i doświadczenie w tym zakresie. Zanim przystąpi do jego wykonania, powinna przeprowadzić z pacjentem wywiad, aby dowiedzieć się, czy nie występują u niego uniemożliwiające leczenie przeciwwskazania. Często na kilka dni lub tygodni przed zabiegiem istnieje konieczność modyfikacji dawek lub odstawienia przyjmowanych medykamentów. Dlatego tak ważne jest, aby właściwe leczenie poprzedziła wizyta kontrolna, podczas której specjalista oceni stan zdrowia pacjenta i udzieli odpowiedzi na wszystkie nurtujące go pytania, rozwiewając tym sposobem wszelkie wątpliwości.